Πρέπει να το περάσω όλο αυτό;

Γιατί πρέπει να το περάσω όλο αυτό; Γιατί ο Θεός επιτρέπει να έχω στο σπίτι μου προβληματικές συνθήκες; Ένα δύσκολο παιδί, έναν απρόβλεπτο ή ιδιόρρυθμο σύζυγο. Άλλοτε συναναστρεφόμαστε χωρίς να έχουμε επιλογή διαφυγής με ενοχλητικούς ανθρώπους (ή και αδελφούς!). Κάποτε συνεργαζόμαστε με κακούς συναδέλφους ή συμβιώνουμε με δυσάρεστους συγγενείς και εκδικητικούς γείτονες.

Σε όλες αυτές τις επώδυνες καταστάσεις, που έχουν δεν είναι εύκολα αναστρέψιμες ή αποφευκτέες, ο Θεός μπορεί να εξακολουθεί να βλέπει χρησιμότητα. Ίσως να μη συμφωνείτε. Κανένα πρόβλημα, εξάλλου και εγώ προσωπικά έχω  πει στον Θεό ότι δεν συμφωνώ κάποιες φορές με αυτά που επιτρέπει. Για να είμαι ειλικρινής, Του έχω πει ότι κάποια απ’ αυτά που πέρασα ήταν τόσο άχρηστα και περιττά που όχι αγιασμό δεν μου πρόσφεραν, αλλά μάλλον ρήμαξαν την πίστη μου και κλόνισαν τη ζωή μου. Κανένα πρόβλημα και πάλι: Ο Θεός δεν δίνει πολλή σημασία σε αυτά που Του λέμε τώρα. Κοιτάζει το μέλλον. Κοιτάζει το τέλος. Ο Κύριος δεν θίγεται από το θράσος μας ή την ταπεινή έλλειψη υποταγής μας. Ξέρει ότι κατά βάθος είμαστε άνθρωποι και σαν τέτοιοι είναι αναμενόμενο ότι σε κάποιες δύσκολες «εγχειρήσεις» μεγάλης διάρκειας, χωρίς νάρκωση, ούτε καν συμπαράσταση, ίσως συμβεί ν’ αναθεματίσουμε την ημέρα που γεννηθήκαμε. Ωστόσο, πάλι το χέρι του Κυρίου κρατάμε και τότε. Σε ποιον άλλον να πάμε;

Όμως, το θέμα είναι γιατί ο Θεός επιτρέπει να βιώνουμε τέτοιες συνθήκες. Οι εξηγήσεις είναι πολλές και διαφορετικές για τον καθένα μας. Εντούτοις, μια εξήγηση που ο Θεός φέρνει συχνά στο μυαλό μου είναι εξής: Δεν έχεις ιδέα τι είναι να αγαπάς δύσκολους και κακούς ανθρώπους. Δεν θα μπορέσεις ποτέ να καταλάβεις τι είναι να υπηρετείς άτομα ανυπόμονα, ανικανοποίητα, αχάριστα, αδιάφορα και εγωιστικά. Δεν θα έχεις ποτέ σωστή εικόνα της αφοσιωμένης προσφοράς σε άτομα  άρρωστα, αδύναμα, άχαρα, ανούσια, βαρετά. Άτομα που σε κουράζουν, που συχνά μπορεί να σου κάνουν ζημιά και ελάχιστα να σε ωφελήσουν. Άτομα που θα σε προδώσουν κάποτε. Άτομα που θα σε εκμεταλλευτούν και θα σε ξεχάσουν… Δεν θα καταλάβεις ποτέ τίποτα απ’ αυτά που Εγώ έκανα και κάνω στη ζωή σου, παρεκτός αν βρεθείς λίγο στο δική μου θέση και κάνεις λίγα απ’ αυτά που εγώ κάνω συνεχώς για χάρη σου και τα οποία δεν αντιλαμβάνεσαι, διότι δεν μπορείς να δεις σωστά τον εαυτό σου. Όπως και αυτοί δεν μπορούν να διακρίνουν τον εαυτό τους και ταλαιπωρούν άλλους.

 « […] για να γίνετε γιοι τού Πατέρα σας που είναι στους ουρανούς, επειδή αυτός ανατέλλει τον ήλιο του επάνω σε πονηρούς και αγαθούς, και βρέχει επάνω σε δικαίους και αδίκους» Ματθαίος 5:45.

 

Σαρκικός χριστιανός: διαφανής και γνωστός

 

Ο σαρκικός χριστιανός περπατά σύμφωνα με τη σάρκα. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Οι σαρκικές εκδηλώσεις έχουν πάρα πολλές πηγές, γιατί οι κακές ροπές της σωματικότητας παρασύρουν την ψυχή, το πνεύμα, το σώμα.

Θυμίζω: μπορεί να σπαταλώ τον χρόνο μου για μάταιες επιθυμίες και  ματαιόδοξους ανθρώπινους στόχους. Αν, για παράδειγμα, μου τρώει απίστευτο χρόνο ο καθρέπτης, η εμφάνιση, η καλοπέραση, τα χόμπυ, η προβολή και το κοινωνικό μου στάτους, δηλαδή, η μάταιη επιφάνεια των πραγμάτων, είμαι σαρκικό άτομο. Αυτό βλάπτει πρωτίστως εμένα, ίσως και κάποια άτομα με τα οποία συναναστρέφομαι. Αν τώρα εδώ προσθέσω ειδωλολατρία, μοιχεία, πορνεία, μέθη και κραιπάλη, πάλι σαρκικό άτομο θεωρούμαι. Με τις αμαρτίες μου ζημιώνω την ψυχή μου και εκείνους που εμπλέκονται μαζί μου.

Εντούτοις, όταν φερόμενος σαρκικά, σκέφτομαι και ενεργώ με φθόνο και ζήλια, όταν επιλέγω την οδό της διχοστασίας, όταν η φιλονικία και ο θυμός γεμίζουν την ψυχή μου, όταν ανήκω σε συγκεκριμένη κλίκα που μοιράζεται κάτι κοινό λόγω του «αρχηγού» της (ο ένας είναι του Παύλου ο άλλος του Απολλώ), οι αμαρτίες αυτής της σαρκικής συμπεριφοράς βλάπτουν πολύ περισσότερα άτομα και σχέσεις.  Η περίοδος του κορωνοϊού απέδειξε με περίτρανο τρόπο πόσες πολλές σχέσεις μολύνθηκαν, πόσες καρδιές πικράθηκαν και πόσες σχέσεις χάλασαν. Τέλος, αρκετές εκκλησίες διασπάστηκαν στην ενότητά τους από σαρκικές συμπεριφορές που δεν αφορούσαν στην ουσία της πίστης.

Η σαρκικός χριστιανός δεν μπορεί να κρυφτεί: είναι διαφανής και γνωστός σε όλους. Από τον τρόπο που ντύνεται, που επιθυμεί, που στοχεύει μέχρι τον τρόπο που εκφράζει τα λόγια του και εκτελεί τις πράξεις του φανερώνει αν ζει σύμφωνα με τη σάρκα ή σύμφωνα με το πνεύμα.

«Φανερά τα έργα τής σάρκας· τα οποία είναι: Μοιχεία, πορνεία, ακαθαρσία, ασέλγεια, ειδωλολατρία, φαρμακεία, έχθρες, φιλονικίες, ζηλοτυπίες, θυμοί, διαπληκτισμοί, διχοστασίες, αιρέσεις, φθόνοι, φόνοι, μέθες, γλεντοκόπια, και τα παρόμοια μ' αυτά· για τα οποία σας λέω από πριν, όπως και σας είχα προείπει, ότι αυτοί που τα πράττουν αυτά βασιλεία Θεού δεν θα κληρονομήσουν. Γαλάτες 5:19-21.

Σαρκικός χριστιανός; Πότε τελικά συμπεριφέρομαι σαν τέτοιος;

Η λέξη σαρκικός χριστιανός προκαλεί το μειδίαμα αρκετών χριστιανών και κοσμικών ανθρώπων, γιατί στην προσπάθεια να αποδοθεί πνευματική χροιά σε όλες τις σφαίρες της ζωής, να αγιοποιηθούν όλες οι πτυχές της ύπαρξης και να ρυθμιστούν όλες οι ανθρώπινες συμπεριφορές μας, έχασε τη βαθύτερη σημασία της.

Λοιπόν, είμαι σαρκικός/ή χριστιανός/ή αν φορέσω συγκεκριμένα ρούχα, αν πάω σε συγκεκριμένα μέρη, αν κάνω παρέα με συγκεκριμένους ανθρώπους, αν συζητώ συγκεκριμένα σαρκικά θέματα. Αντίθετα, θεωρούμαι πνευματικός άνθρωπος όταν έχω εξοβελίσει από τη σκέψη και τη συμπεριφορά μου μια σειρά απαγορευμένων πραγμάτων που χαρακτηρίζουν το κοσμικό σύστημα ζωής.

Η σαρκική συμπεριφορά των χριστιανών σαφώς σχετίζεται με επιθυμίες και στάσεις ζωής. Πρωτίστως, όμως, καθορίζεται από ηθικές αστοχίες και παραβάσεις του νόμου του Θεού. Είμαι σαρκικός/ή όταν έχω μέσα στην καρδία μου έχθρες, διχόνοιες και φιλονικίες. Συμπεριφέρομαι σαρκικά όταν θυμώνω και ζηλεύω. Έχω σαρκική στάση όταν φθονώ και πετώ το φαρμάκι και τις πικρίες μου δεξιά και αριστερά. Διαπράττω σαρκικά αμαρτήματα εξίσου όταν μοιχεύω και πορνεύω, είμαι ακόλαστος, ειδωλολάτρης, γλεντοκόπος.

Υπάρχουν χριστιανοί που πιστεύουν αληθινά στον Θεό, όμως δεν περπατούν κατά το πνεύμα. Αντίθετα, ζουν σύμφωνα με τη σάρκα όπως ακριβώς ο λόγος του Θεού το  τονίζει. Δυστυχώς, βάλαμε στο ίδιο τσουβάλι τη σαρκική συμπεριφορά, η οποία έχει βαθύτατες ηθικές προεκτάσεις επειδή μολύνει το άτομο και τους γύρω του, μαζί με άλλες υποτιθέμενες «σαρκικές» συμπεριφορές που εμπίπτουν σε θέματα κουλτούρας, γούστου, ντυσίματος, προσωπικών επιλογών.

Ένα απλοϊκό παράδειγμα : είμαι σαρκικό άτομο όταν μακιγιάρομαι, αλλά δεν θεωρούμε σαρκική όταν δεν μπορώ να καταπιώ κάποιον αδελφό/ή και τον/την απαξιώνω. Είμαι σαρκικό άτομο όταν βλέπω ποδόσφαιρο στον ελεύθερό μου χρόνο, αλλά δεν θεωρούμαι σαρκικός όταν ανήκω σε μια κλίκα (του Παύλου ή του Απολλώ;) και δημιουργώ εντάσεις, θυμούς, διαπληκτισμούς, ή και διχοστασίες.

Κλείνοντας, δεν γνωρίζω ακριβώς με ποιο μέτρο ο Θεός κρίνει την σαρκική μας συμπεριφορά. Γνωρίζω όμως ότι όποιος ζει σύμφωνα με τη σάρκα -είτε κάνοντας σαρκικές επιλογές σύμφωνα με τις αμαρτωλές ροπές του είτε διαπράττοντες ηθικές παραβάσεις και αστοχίες) ζει μια μίζερη και αδύναμη χριστιανική ζωή. Χάνει ευλογίες και δεν έχει δυνατή μαρτυρία. Δεν ζει μια καρποφόρα ζωή, δεν έχει χαρά και ειρήνη.

Η Αγία Γραφή είναι ξεκάθαρη: «ο Θεός δεν εμπαίζεται· επειδή, ό,τι αν σπείρει ο άνθρωπος, αυτό και θα θερίσει· για τον λόγο ότι, αυτός που σπέρνει στη σάρκα του, θα θερίσει από τη σάρκα φθορά· αλλά, εκείνος που σπέρνει στο Πνεύμα, θα θερίσει από το Πνεύμα αιώνια ζωή». Γαλάτες 6: 7-8.

Κατά την καρδιά του Θεού;

 

« […] θα σηκώσω για τον εαυτό μου έναν ιερέα πιστό, που θα πράττει σύμφωνα με την καρδιά μου, και σύμφωνα με την ψυχή μου… » Α΄Σαμουλήλ 2:35.

Δεν ξέρω κατά πόσο μπορώ κάθε φορά να σκέφτομαι και να πράττω με πλήρη εναρμόνιση με την καρδιά του Θεού.

Έχω τη δική μου καρδιά, η ψυχή μου έχει τις δικές της ανάγκες και τα δικά της συναισθήματα. Έχω τη λογική μου. Σκέφτομαι πολλά. Σε μερικά θέματα ίσως να διαφωνούσα με τον Κύριο. Ωστόσο, συνεχίζω όπως πολλοί άλλοι δέσμιοι της ελπίδας (Ζαχαρίας 9:12).  Δεν περιβάλλομαι από ένα πέπλο αφέλειας και άγνοιας για τις συνέπειες των επιλογών. Όταν διαλέγεις τον Κύριο και προκρίνεις το θέλημά Του έχει κόστος. Κάποτε το κόστος είναι πολύ βαρύ για να το καταβάλει ανθρώπινο ον με τις δικές του προθέσεις και δυνάμεις. Χρειάζεται μεγάλη ενίσχυση από τον Θεό, για να μείνει κανείς στο έδαφος της πίστης. Για να μείνει πιστός σ’ Αυτόν που τον εξαγόρασε και τον κάλεσε στην αιώνια βασιλεία και δόξα.

Εντούτοις, βρίσκω ότι αυτή είναι και η μεγαλύτερη πρόκληση ενός ανθρώπου που λέει ότι πιστεύει στον Θεό και Τον αγαπά. Να υπακούσει όταν θα ήθελε να επιλέξει αλλιώς. Να πάρει τον δρόμο του Θεού, εκείνης της ακατανόητης κάποτε απώλειας και θυσίας όταν η λογική του τού λέει ξεκάθαρα - και η ίδια η ζωή τού έχει περίτρανα επιβεβαιώσει- ότι θα ζημιωθεί και θα ταλαιπωρηθεί. Σκέψου ότι θα μπορούσες να είχες αντιδράσει αλλιώς, ότι έχεις την πλήρη ελευθερία  να κινηθείς προς άλλες κατευθύνσεις, να χειριστείς με άλλον τρόπο τα πράγματα, αλλά τελικά επιλέγεις πάλι και πάλι να θέσεις τη βούλησή σου κάτω από την κρίση του Θεού γεγονότα, στάσεις ζωής, επιλογές. 

Ο άνθρωπος κατά την καρδιά του Θεού δεν είναι ο άνθρωπος που χάνει παντελώς την υπόσταση και την ουσία του χαρακτήρα του, αφομοιωμένος αδιαμαρτύρητα μέσα στην κυριότητα του Θεού. Ο άνθρωπος κατά την καρδιά του Θεού είναι εκείνος που θα πάρει την καρδιά, τη διάνοια και την ψυχή του και θα τα παραδώσει στην κρίση και τη θέληση του Θεού. 

 

 

Οι καλές σχέσεις προϋποθέτουν ξεκάθαρους κανόνες

 

Θέλετε να βάλετε σωστές βάσεις για να έχετε καλές σχέσεις με τους γύρω σας και, ακόμη ένα βήμα παραπέρα, ευλογημένες σχέσεις με τους αδελφούς σας και τον Θεό; Σκεφτείτε τους κανόνες. Βάλτε κανόνες. Υπακούστε στους κανόνες. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, ρυθμίστε τις σχέσεις σας με δίκαιους και ορθούς νόμους που θα τις διέπουν. Σεβαστείτε τους και απαιτείστε από τα άλλα άτομα – ναι, μην τα αφήσετε στην κρίση τους-, να τους σεβαστούν.

Όσοι ενοχλούνται από τη λέξη νόμος είναι γιατί υπάρχει κάποιου είδους στρέβλωση μέσα τους. Στρέβλωση γιατί νιώθουν καταδυναστευόμενοι από κανόνες που δημιουργούν παραλυσία και άγχος ή, από την άλλη πλευρά, στρέβλωση γιατί θέλουν να αποτινάξουν κάθε τι που τους περιορίζει.   

Όμως, τίποτα στο σύμπαν δεν λειτουργεί χωρίς νόμους. Επίσης, κανένας τομέας της ζωής δεν ορίζεται κατά την κρίση και τη βούληση του καθενός. Υπάρχουμε στη ζωή και τη ζούμε γιατί διέπεται από κανόνες και όταν αυτοί διαταραχτούν, υπάρχουν συνέπειες.

Ο Θεός βάζει κανόνες στη σχέση μας μαζί Του. Εκφράζει αυτά που με άφθονη αγάπη και γενναιοδωρία μάς προσφέρει και διατυπώνει όλα όσα με τέλεια δικαιοσύνη και αλήθεια απαιτεί από εμάς.

Λοιπόν, αν θέλετε να μην καταντήσετε ταλαιπωρημένος γονιός, ταλαιπωρημένος σύζυγος, αδικημένος αδελφός/ή, υποβιβασμένος συνάδελφος, κοροϊδεμένος φίλος/η, βάλτε κανόνες! Ο ίδιος ο Θεός ένιωσε έτσι μέσα στην ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Ωστόσο, αν δεν είχε απαιτήσει να γίνονται σεβαστοί οι νόμοι Του, να υπάρχει μεταμέλεια με έργα ή ακόμη και να πληρώνουν οι παραβάτες τις τιμωρίες τους, μάλλον θα Τον είχαμε πετάξει από τον θρόνο.

Συνεπώς, μην μπερδεύεστε με το κήρυγμα της συγχώρεσης και της αγάπης του Χριστού όπως, δυστυχώς, έχει καταντήσει σε πολλές χριστιανικές εκκλησίες. Αυτό εστιάζει διαρκώς στους δίκαιους, δεν ελέγχει σχεδόν ποτέ τους παραβάτες και οδηγεί σε ασυδοσία αυτούς που θα έπρεπε να είναι υπόλογοι για τις εκτροπές και τις αμαρτίες τους. Κλείνοντας, να θυμάστε ότι αγαπάτε τον άλλον όταν δεν του κάνετε όλα τα χατίρια. Αγαπάτε τον άλλον όταν θέλετε να αποδοθεί δικαιοσύνη. Αγαπάτε τον άλλον όταν δεν αφήνετε να σας εκμεταλλεύεται για την ειρήνη και, φυσικά, αγαπάτε τον άλλον όταν κάνετε όλα αυτά που η δίκαιη και ταπεινή αγάπη επιτάσσει.

 

  

Βάλε στην άκρη τις ερμηνείες των άλλων

 

"Μη γένοιτο σε μένα να σας δικαιώσω• μέχρι να εκπνεύσω, δεν θα απομακρύνω από μένα την ακεραιότητά μου. Θα κρατώ τη δικαιοσύνη μου, και δεν θα την αφήσω• η καρδιά μου δεν θα με ελέγξει ενόσω ζω". Ιώβ 27:5-6.

Σαν άνθρωποι, αναζητούμε πάντα εξηγήσεις. Είναι πολύ δύσκολο να συνεχίσουμε να πορευόμαστε χωρίς να ξέρουμε γιατί συνέβησαν ή συμβαίνουν πράγματα. Όμως, δεν έχουμε πάντα τις ερμηνείες για όλα τα πράγματα. Συχνά δεν υπάρχουν λογικές ερμηνείες ούτε στα πνευματικά ζητήματά μας ή δεν δίνονται την ώρα ακριβώς που τις θέλουμε. Ο Ιώβ ήταν ένας άνθρωπος που προσπαθούσε να καταλάβει γιατί η ζωή του είχε ανατραπεί συθέμελα. Γιατί η ακακία του πληρώθηκε με τέτοιες πληγές από τον Θεό που αγαπούσε και υπάκουε.

Ίσως έχετε βρεθεί και εσείς με άλυτα ερωτηματικά και είναι τότε που κάποιοι άνθρωποι -ηθελημένα ή άθελά τους-, έρχονται να βοηθήσουν δίνοντας ερμηνείες για τα προβλήματα. Αυτό ακριβώς έκαναν οι φίλοι του Ιώβ, οι οποίοι αν και δεν ήθελαν να προσθέσουν βάρος στην οδύνη του, αυτό τελικά κατάφεραν. Οι φίλοι παπαγάλιζαν μια θεολογία, όπως ένας γιατρός παπαγαλίζει παθολογία μπροστά σ’ έναν ασθενή που υποφέρει, για τον οποίο όμως δεν έχει ακόμη πλήρη διάγνωση. Λοιπόν, έτσι και οι φίλοι του Ιώβ ανακοίνωναν πνευματικές αλήθειες που ίσχυαν και έβγαζαν συμπεράσματα, τα οποία όμως δεν ίσχυαν για τη ζωή του Ιώβ. Ο Ιώβ δεν είχε αμαρτήσει. Ούτε υπέφερε όσα υπέφερε, επειδή είχε παραβεί θεολογικές αρχές ή νόμους του Θεού. Ούτε καν οι θεολογίζοντες φίλοι του ήταν ικανοί να του θυμίσουν συγκεκριμένες αμαρτίες, την τάδε ή την τάδε περίπτωση, ώστε να διορθώσει την πορεία του. Απλά έκαναν θεολογικές εικασίες για την κατάστασή του.

Όμως, ο Ιώβ υπέφερε δίπλα τους. Δεν τον έφταναν τα όσα τραγικά τον είχαν βρει, δεν τον έφταναν οι σωματικοί πόνοι και η ψυχική πίεση, είχε και το περιβάλλον του να αραδιάζει εδάφια. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος είχε συναίσθηση τού ποιος ήταν και αυτό δεν αποτελούσε έπαρση, αλλά καθαρή συνείδηση. Είναι μεγάλο πράγμα να έχεις αγαθή συνείδηση όταν ο κόσμος βουλιάζει γύρω σου. Είναι σημαντικό να γνωρίζεις, τουλάχιστον εσύ, ότι δεν είσαι ένοχος, γιατί η συνείδησή σου, το αποτύπωμα του Θεού μέσα μας, δεν σε ενοχλεί δυσάρεστα. Μόνο όταν η συνείδησή μας είναι καθαρή ενώπιον του Θεού μπορούμε να απορρίψουμε ερμηνείες των άλλων αλλά και εισηγήσεις του σατανά. Η ζωή μας θα περάσει κάποτε από ανεξήγητους στενωπούς. Ο Θεός θα είναι πλάι μας. Μακάρι, όπως ο Ιώβ, να έχουμε κρατήσει ακεραιότητα και δικαιοσύνη.

 

Δύο ηθικές;

Αν  μπορούσε κανείς να συμπυκνώσει σε δύο προτάσεις τις συμπεριφορές των ατόμων, κυρίως τη ζωή που ζούμε ως πιστοί χριστιανοί- ιερατείο, κήρυκες, ποιμένες και ποίμνιο-, θα ήταν ορθός ο εξής συλλογισμός : Μην ασχολείσαι με το τι λέει κανείς, αλλά πρόσεξε τι κάνει.

Ο Χριστός συμπύκνωσε τον χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου, την αγάπη, την αλήθεια και τη δικαιοσύνη που κρύβει μέσα του από το πράττειν αυτού. «Κάθε καλό δέντρο κάνει καλούς καρπούς· ενώ το σαπρό δέντρο κάνει κακούς καρπούς. Δεν μπορεί ένα καλό δέντρο να κάνει κακούς καρπούς ούτε ένα σαπρό δέντρο να κάνει καλούς καρπούς […] Επομένως, από τους καρπούς τους θα τους γνωρίσετε». Ματθαίος 7: 17-20.

Δεν υπάρχει απλούστερος τρόπος για να καταλάβεις το ποιόν ενός χριστιανού, ή όποιου άλλου ανθρώπου, παρά μόνο αν κοιτάξεις τις πράξεις του. Στη θεωρία, τη θεολογία και τα επιχειρήματα καλά τα πάμε όλοι μας. Εξάλλου, η θεωρία δεν κοστίζει τόσα πολλά όσο κοστίζει να βάζεις σε εφαρμογή αυτά που κηρύττεις.

Δυστυχώς,  συχνά κάποιοι χριστιανοί έχουν δύο ηθικές. Μια για το ακροατήριο, τους έξω, τους άλλους γύρω τους, και μια για τους εαυτούς τους. Ο κόσμος που τους ακούει και συναναστρέφεται μαζί τους, πείθεται, υπακούει, εφαρμόζει. Ωστόσο, οι ίδιοι διατηρούν το απαράβατο δικαίωμα, και την “ορθή κρίση” να εφαρμόζουν την ηθική που τους ταιριάζει κατά περίσταση, γιατί όπως είπαμε οι δύο ηθικές αποκλίνουν από τη θεωρία στην πράξη.

Συνεπώς, κινδυνεύεις να παγιδευτείς σε παχιά χριστιανικά λόγια,  να νιώθεις πνευματικά ελλιπής και να καταντήσεις υπόλογος και θύμα, διότι αν είσαι αγνός χριστιανός δεν έχεις δύο ηθικές αλλά μία!   

Προσέξτε τις δύο ηθικές. Μην ασχολείστε με το τι λένε οι άνθρωποι, αλλά με το τι κάνουν. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ζητά υπακοή, υπομονή, θυσία, αφιέρωση, πίστη και ό,τι άλλο από τους άλλους όταν ο ίδιος δεν τα κάνει.